Karanga
ni moja ya jamii ya kunde, Karanga
ni zao maarufu sana duniani katika kilimo cha mzungunguko.
Mmea
wa karanga ni moja ya mimea mifupi ambayo huota na kuwa na urefu wa
sentimita 15-60 kwenda juu. Matunda yake huwa na kati ya mbegu moja
mpaka tano, ambapo viriba vyake huwa chini ya ardhi. Mbegu zake huwa
na kiasi kikubwa cha mafuta (38% – 50%), protini, kalishamu,
potashiamu, fosiforasi, magnesiamu na vitamini. Inasadikiwa kuwa
karanga pia zina aina fulani ya viini vinavyotumika kama dawa.
Hali
ya hewa kwa ajili ya kilimo hiki.
Karanga
hulimwa kwenye sehemu yenye joto, wastani wa mwinuko wa mita 1500
kutoka usawa wa bahari. Kiwango cha joto kinachohitajika kila siku ni
kiasi cha jotoridi 30, na wakati wa ukuaji kinaweza kupungua mpaka
jotoridi 15. Hali ya ubaridi huchelewesha karanga kuchanua.
Udongo
na kiwango cha maji
Kwa kuwa viriba vya karanga huwa kwenye udongo na ni lazima kuchimbuliwa wakati wa mavuno, huku vikiwa ni vyepesi kuvunjika, ni vizuri kuwa na udongo mkavu, lakini mmea hukua na kustawi vizuri kwenye udongo wa mfinyanzi uliochanganyika na kichanga!
Kwa kuwa viriba vya karanga huwa kwenye udongo na ni lazima kuchimbuliwa wakati wa mavuno, huku vikiwa ni vyepesi kuvunjika, ni vizuri kuwa na udongo mkavu, lakini mmea hukua na kustawi vizuri kwenye udongo wa mfinyanzi uliochanganyika na kichanga!
Mvua
Kiasi cha milimita 500-600 cha maji katika msimu wote wa ukuaji wa karanga kinatoa fursa nzuri ya uzalishaji. Hata hivyo karanga ni moja ya mazao yanayostahimili ukame, na linaweza kuvumiliwa ukosefu mkubwa wa maji. Hali inapokuwa hivyo hupunguza kiasi cha mavuno.
Kiasi cha milimita 500-600 cha maji katika msimu wote wa ukuaji wa karanga kinatoa fursa nzuri ya uzalishaji. Hata hivyo karanga ni moja ya mazao yanayostahimili ukame, na linaweza kuvumiliwa ukosefu mkubwa wa maji. Hali inapokuwa hivyo hupunguza kiasi cha mavuno.
Kuna
aina mbili za karanga:
- Aina
ya mafungu
- Aina
inayotawanyika
Matunzo
Ili
kuwa na mavuno ya hali ya juu, ni lazima magugu yadhibitiwe kabisa.
Karanga ni dhaifu sana katika kukabiliana na magugu hasa katika
kipindi cha mwanzo cha ukuaji. Ni lazima palizi ifanyike mapema
wakati huo miche ikiwa inachomoza kwenye udongo. Miche ikashachomoza
palizi ifanyike kwa mikono ili kuepuka usumbufu kwa karanga changa au
kuharibu maua.
Palizi
ya kawaida inaweza kufanyika mpaka kwenye kipindi cha wiki 6 na
palizi ya mikono ifanyike baada ya hapo.
Virutubisho
pekee vinavyohitajika kwenye shamba la karanga ni kalishamu.
Kalishamu hunyonywa moja kwa moja na viriba vya karanga endapo udongo
una unyevu unyevu. Kama kutakuwepo upungufu wa kalishamu, viriba vya
karanga vitakuwa vitupu bila kuwa na karanga. Mimea inayohitaji
Naitrojeni inaweza kupatikana kwa kushirikisha mimea mingine kama
vile kunde, badala ya kuweka mbolea ya Naitrojeni kwenye udongo.
Mavuno
Karanga zinazokomaa kwa muda mfupi zinaweza kuvunwa kati ya siku 85-100 tangu kupandwa, na zinazochukua muda mrefu zinaweza kuvunwa katika kipindi cha siku 110-130 tangu kupandwa. Ng’oa mashina machache kuona kama karanga zimeshakomaa. Karanga zilizokomaa ni lazima ziwe na rangi ya kahawia kwa nje, ngumu na zilizokauka.
Kwa kawaida karanga zilizokomaa ndani ya kiriba huwa na rangi ya kahawia, na hutoa sauti inapotikiswa. Magonjwa yanaposhambilia majani ya karanga yanaweza kusababisha karanga kuvunwa kabla hazijakomaa sawa sawa. Ni lazima karanga zichimbwe kwa umakini ili kuepuka karanga kupasuka na kubakia ardhini.
Anika kwa siku 2-3, kisha zikwanyue na uanike tena kwenye jamvi kwa siku 7-10 ili kuondoa unyevu kufikia asilimia kumi.
Ubambuaji wa karanga ufanyike kwa mikono au kwa mashine maalum. Karanga zilizopondeka, chafu au kuharibika zitengwe kwani zitapunguza ubora wa karanga na kupunguza bei ya kuuzia.
Endapo karanga hazikuhifadhiwa vizuri zinaweza kushika unyevu unyevu ambao husababisha sumu inayojulikana kama aflatoxin ambayo ni hatari sana kwa afya ya binadamu hasa ini. Karanga ambazo zitatumika kwa ajili ya kupanda (mbegu) msimu unaofuata zisibambuliwe kutoka kwenye viriba.
Karanga zinazokomaa kwa muda mfupi zinaweza kuvunwa kati ya siku 85-100 tangu kupandwa, na zinazochukua muda mrefu zinaweza kuvunwa katika kipindi cha siku 110-130 tangu kupandwa. Ng’oa mashina machache kuona kama karanga zimeshakomaa. Karanga zilizokomaa ni lazima ziwe na rangi ya kahawia kwa nje, ngumu na zilizokauka.
Kwa kawaida karanga zilizokomaa ndani ya kiriba huwa na rangi ya kahawia, na hutoa sauti inapotikiswa. Magonjwa yanaposhambilia majani ya karanga yanaweza kusababisha karanga kuvunwa kabla hazijakomaa sawa sawa. Ni lazima karanga zichimbwe kwa umakini ili kuepuka karanga kupasuka na kubakia ardhini.
Anika kwa siku 2-3, kisha zikwanyue na uanike tena kwenye jamvi kwa siku 7-10 ili kuondoa unyevu kufikia asilimia kumi.
Ubambuaji wa karanga ufanyike kwa mikono au kwa mashine maalum. Karanga zilizopondeka, chafu au kuharibika zitengwe kwani zitapunguza ubora wa karanga na kupunguza bei ya kuuzia.
Endapo karanga hazikuhifadhiwa vizuri zinaweza kushika unyevu unyevu ambao husababisha sumu inayojulikana kama aflatoxin ambayo ni hatari sana kwa afya ya binadamu hasa ini. Karanga ambazo zitatumika kwa ajili ya kupanda (mbegu) msimu unaofuata zisibambuliwe kutoka kwenye viriba.
