Kunde
ni zao ambalo linaweza kulimwa kwa ajili ya chakula na biashara, pia
ni zao lenye kiasi kukubwa cha protini na majani yake yanaweza
kutumika kama mboga za majani. Vilevile ni zao ambalo linatoa mavuno
ya Kiasi cha kilogram 500 hadi 1500 kwa ekari.
Hali
ya hewa
Ni
zao linalostahimili ukame, Kunde hukubari vizuri katika mwinuko wa
mita 0 hadi 1500 kutoka usawa wa bahari. kunde huweza kulimwa katika
maeneo yapatayo mvua kidogo kiasi cha milimita 500 hadi 1200 kwa
mwaka. Lakini pia kunde hukuwa vizuri katika joto la nyuzi 28 had 32
C.
Ardi
Huweza
kulimwa katika udongo usiotuamisha maji wa aina tofauti tofauti
kuanzia kichanga hadi mfinyazi.
Kunde
zinaweza kupandwa katika udongo usio na rutuba ya kutosha lakini
hustawi vizuri katika udongo wa tifutifu kichanga au mfinyanzi au
mchanganyiko wa mfinyazi na kichanga wenye p.H kati ya 6 hadi 7.
Maandalizi
ya shamba
Shamba
la kunde liandaliwe mapema kabla shughuli ya upandaji kuanza, Kama ni
la kukata miti mikubwa miti ikatwe mapema, Kama ni la kufyeka nyasi
na miti midogo shughuli hii ifanyike mapema kabla hatua ya kulimwa
kwa shamba kwa kutumia trekta, Pawatilla, jembe la ng'ombe au la
mikono. Shamba lisawazishwe na kukusanywa mabaki ya mimea au visiki
na mawe madogomadogo kama yapo.
Mbegu
bora za kunde
Kuna
aina mbalimbali za mbegu bora za kunde ambazo zimegawanyika katika
makundi makubwa mawili ambazo ni;
-
Kunde zinazosimama
-
kunde zinazotambaa
BAADHI
YA MBEGU BORA NA SIFA ZAKE
Hukomaa
kwa muda wa siku 75 – 90. Aina hii ya kunde husambaa ina maua yenye
rangi za zambarau na mbegu zake ni mviringo. Maeneo yanayoshauriwa
kupanda ni yenye mwinuko wa mita 0 – 1500 toka usawa wa bahari.
Inahitaji udongo mwepesi wenye rutuba na usiotuamisha maji. Kunde
hizi hutoa mazao hadi tani 3 (kilogram 600 - 1500 kwa ekari)kwa hekta
moja. Huvumilia virusi vya mozaiki vinavyotokana na wadudu mafuta wa
kunde na bakiteria. Aina hii ya kunde ilizalishwa mwaka 1992 na
Kituoa cha Utafiti cha Ilonga kwa ushirikiano na Naliendele.
FAHARI
Aina
hii hukomaa kwa siku kati ya 75 – 90. Mmea husambaa na maua yana
rangi ya zambarau. Mbegu zake ni za mviringo. Hustawi maeneo yenye
mwinuko wa mita 0 – 1500 kutoka usawa wa bahari. Hutoa hadi tani 3
kwa hekta moja (kilogram 600 - 1500 kwa ekari ). Huvumilia magonjwa
ya CABMV na mabaka. Fahari ilitolewa mwaka 1982 na Kituo cha Utafiti
Ilonga kwa kushirikiana na Naliendele.
VULI_1
Inakomaa
kwa siku 55 – 65. Hukua ka kunyooka na kusambaa kidogo. Mbegu zake
ni nyekundu na za mviringo. Inastawi vizuri maeneo yenye mwinuko wa
mita 0 – 1500 toka usawa wa bahari. Ikipataiwa matunzo mazuri huto
hadi tani 2 kwa hekta moja (Kilogram 450-800 kwa ekari). Vuli – 1
inavumilia CABMV, BP na BB Vuli – 1 ilizalishwa mwaka 1987 kutoka
kituo cha utafiti Ilonga.
VULI_2
Inakomaa
baada ya siku 65 – 70 baada ya kupandwa inaota ikiwa imenyooka na
kusambaa kidogo. Mbegu zake zina weupe uliofifia na ni mviringo. Aina
hii husitawi vizuri maeneo yenye mwinuko wa mita 0 – 1500 kutoka
usawa wa bahari. Katika matunzo mazuri aina hii huzalisha hadi tani
3.5 kwa hekta moja(Kilogram 800 -1200 kwa ekari) . Vuli – 2
huvumilia CABMV, BP na BB Vuli – 2 ilizalishwa mwaka 1987 kutoka
kituo cha utafiti Ilonga.
Kupanda
kunde.
Kunde
hupandwa mwishoni mwa msimu wa mvua ili kuziepusha kukauka wakati
mvua inaendelea kunyesha, pia unaweza kupanda wakati zao jingine
linakaribia kuvunwa au katika shamba lililovunwa mpunga na lina
unyevu wa kutosha. Muda mzuri wa kupanda kunde ni kuanzia mwezi
Februari mwishoni hadi Machi na Aprili kwa maeneo ambayo mvua
huchelewa kuisha.
KUMBUKA
mbegu
zinazotambaa za kunde zipandwe miezi miwili kabla ya mvua kuisha
kwani hizi huchukua siku nyingi kukomaa na Mbegu zinazosimama
zipandwe mwezi mmoja kabla ya mvua kuisha.
Kunde
huitaji kiasi cha kilogram 4-12 za mbegu kwa ekari. kiasi cha mbegu
kitategemea ukubwa wa mbegu,(mbegu kubwa zitahitajika kilogram
nyingi) nafasi za upandaji,Ukipanda karibu karibu na mbegu
itahitajika nyingi, Ubora wa mbegu katika uotaji. Zisizoota vizuri
huitaji mbegu nyingi zaidi.
Nafasi
ya upandaji.
Unaweza
kutumia nafasi zifuatazo kwa kupanda kunde zako.
KUNDE
ZINASOSIMAMA
Tumia
sentimeta 45 hadi 50 mstari hadi msatari na sentimeta 15 hadi 20
shina hadi shina katika mstari / Sm ( 50 X 20 )
KUNDE
ZINAZOSAMBAA
Tumia
nafasi ya Sentimeta 70 hadi 75 mstari hadi mstari Kwa sentimeta 25
hadi 30 shina hadi shina katika mstari / Sm ( 75 X 30 ).
Panda
kwa kufikia kiasi cha sentimeta 2.5 hadi 5 ardhini na tumia mbegu
tatu kwa kila shimo na baadaye punguza uache 2 kwa kila shimo kama
unauhakika wa mbegu zako unaweza kupanda moja kwa moja mbili mbili
kwa shimo.
Palizi
Palilia
na Punguza mimea mapema katika shamba lako la kunde ili ikuwe ikiwa
na afya bora.
Mbolea
Kama
shamba lako halina rutuba ya kutosha unaweza kuongeza samadi kiasi
cha tani tano kwa ekari moja na uhakikishe mbolea hii imemwagiwa au
imenyeshewa na mvua ya kutosha kuiozesha kabla ya kupanda kunde zako
Wadudu
na magonjwa.
Wadudu
waharibifu wa zao la Kunde wako katika makundi mawili:-
-
Kundi la kwanza ni la wadudu wanaoshambulia mimea ikiwa shambani. Ina
maana mmea hushambuliwa baada ya kuona hali inapokomaa na kutoa
mbegu. Kundi la wadudu hawa lina tabia ya kufyonza (Sap = supu) ya
mmea kwenye majani, matawi, mashina, maua hata mbegu hasa zikiwa
changa kama vitunda.
Njia
hii ndiyo pekee kwa wadudu wa kundi hili kujipatia mlo ili waishi na
kuzaliana. Katika kundi la pili kuna wadudu wenye tabia ya kukata
mashina na kuangusha mimea michanga na wengine hutafuna majani na
maua. Zaidi ya uharibifu katika kula mimea, wadudu wengi ni hifadhi
ya viini vya magonjwa ya virusi.
-
Kundi la pili ni la wadudu waharibifu baada ya mavuno kuwekwa
ghalani. Athari ya wadudu hawa inapelekea wakulima kupoteza chakula
ghalani pia kupunguza chakula ghalani pia kupunguza ubora wa mazao
yanapopelekwa sokoni mfano Mahindi yanapofunguliwa soko lake ni duni.
Uvunaji
Vuna
kunde zako baada ya kukomaa na kuanza kukauka kwa kung'oa mashina au
kuchuma kwa mikono.Kisha zisambaze kunde zako au amshina yako juani
ili zikauke zaidi na uweze kuziondoa kwa urahisi kutoka katika
maganda yake.Unaweza kuondoa maganda uyake kwa mkono au kuupigapiga
taratibu au kwa kutwanga katika kinu taratibu bila kuzipasua kunde.
